Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı’nca düzenlenen “Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu Islahatı: Memleketler arası Sistemin Tekrar İnşasına Yönelik Yeni Bir Yaklaşım” başlıklı panel serisinin Roma, Buenos Aires, Paris ve Londra’dan sonra beşincisi, Norveç’in başşehri Oslo’da gerçekleştirildi.
ANKARA (İGFA) – İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinden Doç. Dr. Veysel Kurt’un moderatörlüğünü üstlendiği panele, Fenerbahçe Üniversitesinden Doç. Dr. Ece Baban, Marmara Üniversitesinden Doç. Dr. Gonca Oğuz Gök, Norveç Memleketler arası Münasebetler Enstitüsü Kıdemli Araştırmacısı Dr. Niels Nagelhus Schia ve eski BM Genel Sekreter Başyardımcısı Dr. Jan Egeland konuşmacı olarak katıldı.
Gök, panelde yaptığı sunuma BM’nin çeşitli aktörlerin “olması gereken” ile gayret etme fırsatına sahip olduğu tek gerçek üniversal platform olmaya devam ettiğini söyleyerek başladı.
BM’nin hem global Kuzey hem de global Güney üzerinde normatif üniversal bir konsensüsün eseri olmasına karşın, işleyişi, bilhassa 1990’lardan beri, çoklukla Güneyli sesleri marjinalleştiren liberal milletlerarası sistem unsurlarına bağlı olduğunu belirten Gök, buna karşın iklim değişikliği ve pandemi kaynaklı krizlerin azaltılması üzere global meselelerle ilgili tahlillerin, daha güçlü bir BM’de çok taraflı iş birliği olmadan gerçekleştirilme ihtimalinin düşük olduğunu söz etti.
“Çok taraflılık katiyen kriz içindedir.” diyen Gök, dünyadaki büyük güçler ve BM Güvenlik Kurulu daimi temsilcilerinin çeşitli gelişmeler karşısında aksiyon almakta yavaş kaldığını belirtti.
Reform taleplerinin 1950’lerden beri gündeme geldiğini de hatırlatan Gök, “BM’nin Ukrayna savaşında etkisizliğini gördük. 2000’den beri artan istekler var. Orta ve büyük seviyede çeşitli ülkeler tekliflerini sundu.” diye konuştu.
BM reformunda giden yolun kolay olmadığını belirten Gök, yükselen orta güçler kümesinin duruşunun BM ıslahatı için çok kıymetli olduğunu vurgulayarak “BM geçmişten beri değerli bir paydaş. Gayeler belirleyerek kıymetli bir rol aldı. BM’nin teknik uzmanlığını göz arkası etmemek lazım.” sözlerini kullandı.
Güvenlik Kurulu ıslahatı kelam konusu olduğunda ıslahat kümelerinin birbiriyle çakışan görüşler öne sürdüğünün görüldüğünü kaydeden Gök, taleplerin bu nedenle hak ettiği dayanağı alamadığını söyledi. Çok taraflılığa sadık kalınması gerekliliğinin altını çizen Gök, “Devletlerin ileri görüşlü önderleri ıslahat için teşvik edebilir.” dedi.
Egeland, BM Güvenlik Kurulunun 2022’yi değil 1945 yılındaki dünya nizamını temsil ettiğini söz ederek “5 daimi üye 2020’lerin dünyasını temsil etmiyor.” değerlendirmesinde bulundu.
Afrika ülkelerinin, 56 ülkeyle temsil edildiği BM’de daha güzel temsil edilmek istediğini anlatan Egeland, ülkelerin bencilce tekliflerde bulunduğunu da söyledi.
Norveç Milletlerarası Münasebetler Enstitüsünden Schia, “Dünya beşten büyüktür.” sloganıyla tıpkı fikirde olduğunu belirterek Güvenlik Kurulunun eksiksiz olmadığının farkında olduğunu ve tarihte birçok sefer başarısızlığa uğradığını söz etti.
Doç. Dr. Baban da konuşmasında değişen dünyada değişen güvenlik tehditlerinin olduğunu, hasebiyle ülkelerin, birbirlerinin egemenlik haklarını tehdit etmekten kaçınarak güvenlik tedbirlerinin daha eşit bir halde alınabileceğini vurguladı.
BM’nin, dünya barışını tehdit eden meseleleri kararlı bir formda çözmek için ülkeler ortasındaki iş birliğini pekiştirmek, savaşı önlemek ve güvenliği sağlamak açısından çok kıymetli bir şemsiye kuruluş olduğunu hatırlatan Baban, tekrar de bu kadar kıymetli bir örgütün beş daimi üyesinin çeşitli problemlerde, çıkarlarını direkt yahut dolaylı olarak etkilemesi durumunda çekimser kalmak yahut veto hakkını kullanmasının dünyada dilek edilen barışçıl ortamı sağlayamayacağını tabir etti.
BM’nin kurulduğunda bu yana çok fazla üyeyi bünyesine katmasına karşın BMGK’nin daimi üyeleri ve veto hakkı konusunda hiçbir değişimin olmadığını vurgulayan Baban, “BM katiyetle bu değişimi yansıtmamaktadır. Güçlerin istikrarını temsil etmemektedir. Memleketler arası konjonktürün de temsil edilmesi gerekir.” dedi.
Baban, “İnsanlığın güvenliği konusunda artık huzursuz olunduğuna” dikkati çekerek gelişen ülkelerin BMGK’de hiç temsil edilmediği görüşünde olduğunu belirtti.
